Pierwowzór: Biblia Doré i Biblia Wujka

Jest rok 1866. Genialny Gustaw Doré, francuski artysta, kończy prace nad zilustrowaniem całej Biblii. To dzieło jego życia: 230 wielkich rycin, kilkaset misternych ornamentów i tzw. finaliki ozdobią każdą stronicę nowej, wysmakowanej edycji Starego i Nowego Testamentu w monumentalnym formacie folio.

Drzeworyty, które powstały w jego pracowni, wprawiają w zachwyt współczesnych, a tzw. Biblia Gustawa Doré jest drukowana w kolejnych krajach ówczesnej Europy w wyjątkowych, drogich wydaniach. I z miejsca stają się one ozdobą dobrych księgozbiorów. Dziś są poszukiwanym rarytasem na rynku antykwarycznym.

W czasie, gdy Europa rozsmakowuje się w pracach Doré, Polska, wymazana z map i rozdarta między trzech zaborców, mozolnie dźwiga się po tragicznym zrywie powstania styczniowego. Powstania, które wyrosło z romantycznego pojmowania patriotyzmu i powinności wobec Ojczyzny i rodzimej historii. Ilustracje Doré – tajemnicze, mroczne, pełne patosu i heroiczne – mieściły się w głównym nurcie konwencji romantycznej. Dzieło, tak dobrze oddające ducha epoki, musiało więc utrafić także w gusta Polaków.

Starania o uzyskanie zgody na wydanie Biblii Doré podjęła warszawska oficyna wydawnicza Michała Glücksberga. 31 sierpnia 1872 roku carska cenzura na druk Biblii w języku polskim przystała.

Wybrano XVI-wieczny przekład ks. Jakuba Wujka. Nie bez powodu. To wierne, kanoniczne tłumaczenie, do dziś jest uznawane za perłę języka polskiego, a jeszcze do połowy XX wieku było w powszechnym użyciu. Nadal cieszy się wielkim uznaniem współczesnych biblistów.

Uzyskanie zgody kościelnej na wydanie Biblii tłumaczonej przez ks. Wujka, a zilustrowanej przez Gustawa Doré, było już czystą formalnością. W Aprobacie Konsystorza Generalnego Archidiecezji Warszawskiej, ks. Stanisława Kostki Zwolińskiego, załączonej do pierwszego wydania Biblii Doré w języku polskim, czytamy:

„Według istniejących w kościele przepisów, czytanie Biblii w językach żyjących wtedy być może pozwolonem, gdy przekład jest dokonany przez tłumacza prawowiernego i opatrzony (zwłaszcza w Starym Testamencie) objaśnieniami, z nauką kościoła – jedynego stróża i tłumacza Słowa Bożego, zgodnemi.
Warunkom tym odpowiada w zupełności wydanie niniejsze ksiąg Ś. Ś., znanego i przez Stolicę Apostolską upoważnionego przekładu X. Jakóba Wujka, opatrzone objaśnieniami z prawowiernych autorów wziętemi, nadto rycinami cenionego powszechnie artysty Gustawa Doré.
Z tego powodu Konsystorz Generalny Archidyecezji Warszawskiej oświadcza, że przeciw temu wydaniu nie tylko ze swojej strony nie ma nic do nadmienienia, ale je owszem potwierdza i do użytku wiernych zaleca” [pis. oryg.].

XIX-wieczny wydawca poszedł w swych staraniach jeszcze dalej: obok zgody carskiej cenzury i aprobaty kościelnej dał jeszcze jedną Aprobatę – z pierwszego wydania Biblii Wujka w 1599 r. Czy chodziło mu o mocniejsze podkreślenie prawowierności przekładu? Czy może o coś więcej? Np. o przemycenie – ponad głową carskiej cenzury – pamięci o czasach największej świetności państwa polskiego…?

Autorem aprobaty z 1599 roku jest prymas Polski Stanisław Karnkowski – postać wielka, nieformalny przywódca obozu kontrreformacji w Rzeczypospolitej. Piastował funkcję sekretarza wielkiego koronnego króla Zygmunta Augusta, był interreksem przed objęciem tronu przez Stefana Batorego i po raz drugi po jego śmierci. A jednocześnie – wielkim orędownikiem dzieła ks. Wujka. W jego aprobacie czytamy:

(…) „teraz miedzy ludźie wychodźi Biblia albo Księgi Pisma S. Starego y Nowego testamentu, przekładu Doktora kśiędza Jakuba Wuyka Theologa Societatis Jesu, w ięzykach Żydowskim, Greckim i Łaćińskim biegłego, kośćiołowi Bożemu dobrze zasłużonego: który nie tylko Postille dwie więtszą y mnieyszą Polskim ięzykiem, ale y wiele kśiąg inszych na obronę wiary powszechney, przeciw heretykom pożytecznie wydał: ten przekład po śmierci iego, od ludzi uczonych dobrze przeyźrzany, y z dokładaniem textu Hebrayskiego i Greckiego, według przyiętey od kośćioła ediciiey Łaćińskiey, którą zowiemy vulgatam et veterem, niedawno z roskazania Pasterza nawysszego Klemensa VIII. wydaney, z pilnośćią poprawiony nad insze przekładania approbuiemy y zalecamy” [pis. oryg.].

Tak przygotowana w oficynie Glücksberga i opatrzona zezwoleniami władzy świeckiej i duchownej Biblia została złożona do druku w renomowanej firmie B.G. Teubnera w Lipsku. W roku 1873 ukazał się tom pierwszy, mieszczący 24 księgi Starego Testamentu, tom drugi zaś, z pozostałymi 23 księgami Starego Testamentu i wszystkimi, 27, księgami Nowego Testamentu, w roku 1874.

Wydanie to uznawane jest za arcydzieło sztuki edytorskiej – najpiękniejszą (i największą rozmiarem) Biblię w języku polskim.